viernes, 22 de agosto de 2025

Cuentus n'asturianu - Xuan, l'osu ya la rapiega

Cuentus alrededor de la tsariega

Xuan, l'osu ya la rapiega


Yera una vez un home d’aiquí que se chamaba Xuan, que foi a semar pan pa las Campazas. D’aquetsa lus rebutsales chegaban hasta lus eirus. Xuan taba solu cun una parexa bueis. Peru unu de lus bueis taba malu ya faía lus sucus turcidus. Pur más que Xuan dicía:

- ¡Tá, Murenu, tá Murenu!

El probe buei, que se chamaba Murenu, nun yera a faere direitus lus sucus. Xuan enfadóuse ya dixu:

- ¡Permita Dios que l’osu te coma!

L’osu, que taba escuitándu-lu tou nu rebutsal, baxou a l’eiru ya díxu-tse a Xuan:

- ¡Aiquí toi pa cumé-te’l buei!

Xuan díxu-tse que tse dexara acabare de semare l’eiru ya que lu asperara tumbáu umbaxu’l carru, cousa que l’osu fixu escapáu.

Peru la rapiega taba tamién escuitándu-lu tou ya vienu a dicí-tse baxín a Xuan:

- Amira, si fais lu que you te diga, l’osu nun te tseva el buei.

Xuan díxu-tse que lu dexara en paz, que nun quiría nada cun la rapiega.

Peru etsa ripitíu que si tse daba una pita cunus pitinus que lu sacaba d’aquel apurón. Xuan quedóu cunforme, ya cuandu acabóu de semar dixu la rapiega a voces:

-“Xuan, ¿qué ía ese cazapetu prietu que tienes umbaxu’l carru? ¡xúbe-lu al carru, xúbe-lu al carru!

L’osu espertóu cunas voces de la rapiega, ya pa amulá-la dixu:

- Ah Xuan, fai que me xubes, ya nun me xubas.

Peru Xuan xubíu-lu al carru.

- ¡Atsúria-lu, atsúrialu¡”, dicía la rapiega.

Ya dicía l’osu:

- Ah Xuan, fai que m’atsurias, ya nun m’atsuries.

Peru Xuan atóu-lu bien atáu al carru.

Vulvíu a dicire la rapiega:

- ¡Da-tse cuna blanquina, da-tse cuna blanquina!

Ya dicía l’osu:

- Ah Xuan, fai que me das, ya nun me dias.

Peru Xuan cuchíu’l macháu ya díu-tse nu gurgüelu, ya matóu-lu. Cansóu muitu cuna estirafora de xubire l’osu, de atá-lu ya de matá-lu, ya pur esu tuvu un ratadín sentáu nu pizón del carru. Ya un poucu despuéis cargóu a l’anemal de l’osu nu carru ya foi pa casa. La rapiega encargóu-tse que nun tardara muitu en vulvere cuna pita ya lus pitinus que tse hubiera ufrecidu.

L’home chegóu a casa ya cuntóu-tse a la sua mucher lu que tse pasara, ya que tinía que tsevare la pita ya toda la putsarada.

Etsa dixu que non, que la pita non, que metiera nu sacu la perra cunus perrinus pus la rapiega daría-tse lu mesmu una cousa que outra. Asina lu fixu Xuan. Antias de chegare onde etsa, la rapiega fatióu ya dixu a Xuan:

- ¡Xuan, ¿qué me trais ahí? ¡Güel a perruñu!

Cuntestóu Xuan:

- Pitus ya pita son.

Etsa siguía fatiandu:

- Güelme a perruñu.

Ya dicía-tse Xuan:

- Pitus son, pitus son.

- Abre el sacu, Xuan” –dixu la rapiega.

Ya Xuan abríu’l sacu ya salíu la perra que yera pequena peru tinía xacer de tsoba.

Xuan embizcóula diciendu:

- Anda la mia perrina, anda la mia perrina.

Lus perrinus tamién diban detrás de la rapiega, teraba pa un tsáu, un perru, teraba pa outru, outru perru, ya detrás la perra.

La rapiega tuvu que currere cumu nunca curriera ya chegóu a lus Curones. Cuandu encubríu, la perra ya lus perrinus vulvienun pa’tras. Ya entoncias la rapiega teróu-tse a la tsarga ya díxu amirandu las suas patas:

- Ai mias patinas, cúmu curriestis.

Ya zarrandu lus güechus:

- Ai mious güechinos, cúmu viestis.

Ya dixu, amirándu pa’l rabu:

- Ya tú, rabu de Barrabás, you teraba p’alantre ya tú terabas p’atrás.

Ya tan rabiosa taba que tse díu un murdichón al rabu, ya partíu-lu. Sangraba muitu, ya tantu sangraba que nun tenía fuercia pa tsevantá-tse. Pasou un galfarru muitu grande ya dixu-tse:

- Rapusina, rapusina, ¿quieres venire cunmiu a unas bodas al cielu?

Etsa cuntestóu-tse que sí.

Ya entoncias el galfarru cuchíu-la ya tsevantóu-la pulus aires. Peru cuandu ya tsevaban un ratadín vulandu dixu’l galfarru:

- Ai rapusina, tengu que dexá-te cayer.

- Ai, nun me sueltes, nun me sueltes” –dicía la rapiega.

- Ai rapusina, tengu que dexá-te cayer.

Ya dixu la rapiega agotada:

- Si tienes que dexá-me cayer, dexáme cayer nesas sabaninas blancas.

Yera que taban vulandu encima d’unas penas blancas ya etsa cuntaba que yeran sabaninas. El galfarru sultóu-la ya etsa espanzóuse. Ya’l galfarru aquel ya outrus baxanun ya poucu a poucu cumiénun-la.

Y’asina acaba el cuentu de Xuan, l’osu ya la rapiega.

Jotaele


Créditos: David de Marión
Rescatado de la web larna.es

Cuentus n'asturianu - Xuan ya Maruxa

Cuentus alrededor de la tsariega

Xuan ya Maruxa


La casa lus Xarangüelus yera una casa de xente muitu buena, que nunca faltaban a la misa lus días de fiesta. Antias, la misa yera siempre mui templanu. Un día, cuandu sintienun las campanas nun hubieran almurzáu entuvía ya marchanun tous pa la ilesia dexandu aitsí l’almuerzu. Naquetsus tiempus la xente pur aiquí, aunque foran algu pudientes, almurzaban papas de farina de maíz. Tutal, que aquel día quedóu na cucina un gran caldeiráu de papas asperandu a toda la familia.

Peru aquel mesmu día pasanun el ríu un tsobu ya una rapiegga que andaban de cumuña pa todas la cousas. Xubienun pur Surribas ya saltanun pal curral. Cumu yera pul branu ya nun quedaba vencia nas cortes, nin vacas tampocu purque las xubieran pa la braña, quedóu la puerta la cucina bien pichada. Peru había un furacu de gatera bastante grande ya pur él metíu-se la rapiega que se chamaba Maruxina. El tsobu dixutse que cumu nun cabía pul furacu que tse apurriera algu pur atsí. Etsa, que yera muitu mala ya riturcida, víu las papas ya cumíu, cumíu en tontu.

El tsobu, que se chamaba Xuan, dicía:

- ¡Maruxina, dame algu!

Ya Maruxina contestaba:

- Nun hai nada, Xuan, nun hai nada. Namás atupéi dous abarqueirus viechus que güelen a rayus

Ya diu-tse lus abarqueirus pul furacu la gatera. El probe anemal ruía, ruía peru nun yera a mandacure lus abarqueirus.

Pur fín, acabóu Maruxina las papas, peru nun cabía pul furacu de lu gorda que se puxera. Metíu la cabeza ya díxu-tse al tsobu:

- A mira Xuan, cumu nun había nada pa cumere tuve que fartáme tsapandu l’agua que taba nun caldeiru. You tengu agora la barriga chena ya nun soi quien a salir. Asina que tírame del fucicu pa vere si salgu d’aiquí

Cumu tinía miedu que achigara la xente de la misa acurdanun que’l tsobu la tsevara nu tsombu toul caminu abaxu hasta chegar al monte.

Xuan teraba cuantu pudía ya Maruxa, aunque dicía que taba mui mala, diba cantandu:

- Rica morena, farta de papas, soi caballera

Ya Xuan que la uyía cantare tse preguntaba:

- ¿Qué dicis, Maruxina, qué dicis?

Ya cuntestába-tse la rapiega:

- Anda p’alantre, son cuentus de mucheracas

Ya siguía cantandu:

- Rica morena, farta de papas, soi caballera

Ya dicía Xuan:

- ¿Qué dicis, Maruxina, qué dicis?

- Anda p’alantre, son cuentus de mucheracas

Peru el tsobu de tantu escuitare díu-se cuenta de que la rapiega taba riéndu-se dél. Ya perguntóu, al pasar pula ponte

- ¿Qué dicis, Maruxina, qué dicis?

Ya cuntestóu etsa:

Anda p’alantre, son cuentus de mucheracas

Ya arimóu-tse entoncias Xuan a la paré la ponte ya teróu a Maruxa p’abaxu. Ya pegóu cuna testa nuna pidricona ya afugóu-se.

Jotaele


Créditos: David de Marión
Rescatado de la web larna.es

Cuentus n'asturianu - Xuan el xordu

Cuentus alrededor de la tsariega

Xuan el xordu


Alcontrábase Xuan na Veiga semando’l trigu cu’nun par de bueis cuandu viu a un home tsegar pul’ camín a caballu d’una mula.

Cumu Xuan yera un poucu tarabica ya cuandu tse hablaban, él entendía lu qui tse parecía, empezóu a cavilar lu qui aquel home tse iba a preguntar.

Primeiru va a dicime: “Dios te guarde los bueis”, ya you voy dicitse “ya la sua mula tamién”.

Dispueis preguntaráme: “esta tablada cuantu tseva de semadura”, ya you voy a contestatse “la mía montera tres veces tsena”.

Ya luegu va preguntame: ” pur donde se va pa’l pueblu”, ya you voy a dicitse “pur aquetsa cuesta p’arriba”.

Nestas taba cuandu tsegou l’home ya dixutse a Xuan:

- ¿Lus bueis son sous?

Ya Xuan contestou:

- Ya la sua mula tamién.

L’home dixu:

– ¡Una mierda pa’ti!

Ya dixu Xuan:

- La mía montera tres veces tsena.

A lu que l’home contestou:

- ¡Anda que te tseve el diablu!

Ya dixu Xuan:

- Pur aquetsa cuesta p’arriba”.

Jotaele


Créditos: David de Marión
Rescatado de la web larna.es

Cuentus n'asturianu - Tres mozas casaderas

Cuentus alrededor de la tsariega

Tres mozas casaderas


Era una madre que tenía tres hijas casaderas que hablaban mal. Un día vinieron unos mozos a pretenderlas, pero la madre tuvo que salir y les dijo a sus hijas que bajo ningún concepto hablaran una palabra, o de lo contrario los mozos no se casarían con ellas.

Las hijas seguían sus indicaciones, pero en un determinado momento el pote que estaba al fuego empezó a hervir y derramar el caldo. Entonces una de las hijas no se pudo contener y dijo:

- May, may, el pote refierve.

Y otra de las hermanas dijo:

- Quítai la tarrabatoira.

Y la tercera de las hermanas dijo:

- Nun dixu marre que nun falarais, you que nun falei, cazarei,cazarei.

Ya asina falanun todas ya nun si casou nenguna.

Jotaele / Pilar de Xastre


Créditos: David de Marión
Rescatado de la web larna.es

Cuentus n'asturianu - Mayu tsargu

Cuentus alrededor de la tsariega

Mayu tsargu


Yera un matrimoniu, Xuan ya María, qui tinian un toucín grande, ya l’home dicía qui tinian qui guardalu pa mayu tsargu. Un día que Xuan nun taba en casa, purqui fuera a la tseña al monte, tsegou pur aitsí a pidir un probe qui yera muitu altu, ya María al velu preguntóitse si yera él mayu tsargu, purqui, dixu, tinemus aiquí guardau un toucín, ya’l miou home diz qui ía pa mayu tsargu. L’home dixutsi qui sí, ya entoncias la mucher diutse el toucín.

Cuandu tsegou Xuan, María dixutsi qui ya viniera mayu tsargu ya qui tsi diera el toucín qui tinian guardau pa él. Xuan enfadóuse muitu ya dixutse que’l toucín lu tinían guardau pal mes de mayu qui yera muy tsargu, ya qui tinían que dir a quitailu a aquel home.

Xuan foi pur un camín ya María pur outru. Al poucu tiempu, María, viu un piornu altu, ya empezóu a tsamar a Xuan: “!Ah Xuan, ah Xuan, ven aiquí¡”. Ya Xuan pensandu que la sua mucher alcuntrara al probe con el toucín foi curriendu a xuntu a etsa, ya cuandu tsegou dixutse María: “Ah Xuan, la vaca que cagou nesti piornu tinía el culo bien altu, ¿eh?”

Ya asina acaba el cuentu de mayu tsargu.

Ahora ya sabemos de donde proviene la frase: "más largo que mayo".

Jotaele


Créditos: David de Marión
Rescatado de la web larna.es